Рубрика: Алаштың әлдиі

ҚЫС ҚАМЫ (Жұмаш айтқанынан) Түн суып, жылы көрпе жамылып жатамыз. Таңертең суықтан қорынып, төсектен тұрғың келмейді. Апам да ертеңгілік тұрғанда, бүрісіңкіреп тұрады. Даладан келгенде суықтан шіміркеніп келеді. От жағып, алақанын отқа қақтап: «Қылышын сүйретіп қыс келеді. Балалардың жылы киімі, етігі жоқ», – деп айта береді. От ала келген қатындар да соны айтады. «Етік болмаса, күпі […]

Су қызса бу болады, бу салқындаса қайтадан су болады. Су боларда әуелі уақ, гүлдей-гүлдей тамшы болады. Қаттырақ салқындаған тамшы біріне-бірі қосылып, ірілене бастайды. Ауа жылы болса, бу көрінбейді, өйткені түйірі тым уақ болып көзге түспейді. Ауа салқын болса, бу көрінеді, өйткені, бу уақ-уақ тамшыға айналады. Көзге түседі. Мәселен, жазды күні ауыздан шыққан бу көрінбейді, қысты […]

Бір үйші жұмысымен көп мал тауып тұрса да, сонша азбен қанағат етіп, аз жұмсап тұрады екен. Бір күні көршісі сұрады: — Осы сен бай бола тұрып, малыңды қай жаққа жібересің, көзге түсетін ешнәрсең көрінбейді, — деді. Үйші айтты: — Тапқан малымның бір бөлімімен борышымды өтеймін, бір бөлімін өсімге беремін. Көрші: — Қойшы, батыр, сенің борышың […]

Ескі заманнан бері қазақтың екі түрлі қаруы болған. Бір түрі жайшылықта малға барғанда ұстайтын, болмаса үй арасындағы төбелесте жұмсайтын құралдар. Екіншісі соғыста керек қарулар. Әуелгі түрі қамшы, құрық, сойыл. Қамшыны бұзау терісінен өріп, ортасына өзек салып, ұзындығын жеті тұтамға дейін, жуандығын екі саусақтың жуандығына дейін істеген. Өрімді сапқа саптап, саптың ұзындығы төрт-бес тұтам болған. Сапты […]

Әлди-әлди, аппағым! Жылама, менің жүрегім, Әкең малда тұр шығар Таяныш қып күрегін. Әлди, менің бөбегім, Әкең жүр ғой малменен! Жүрген шығар алысып Шұна қаяз қарменен. Қартайғанда күтетін Әкесі мен шешесін, Кандай жігіт өскенде Болар екен бөпешім? Өңкей біздей зарлыға, Кемдіктегі жарлыға, Жаным менің ержетіп Көсем болар ма екенсің? Тақылдаған таңдайы, Кере қарыс маңдайы. Алмас тілді […]

Баланың дұрыс өсуінің негізгі бір шарты киімнің дұрыс болуы. Баланы желге, күнге тигізбеймін деп орап, шымқап, үлбіретіп өсірудің де қажеті жоқ. Бұлай өскен бала аурымпаз болады. Шынықтырамын, денесін берік қыламын деп, жалаңаш-жалпы ұстау да жарамайды. Шынықтырамын деп жүріп, ауруға шалдықтырып, жазатайым өлтіріп алуы да мүмкін. Киім дененің жылылығын сыртқа, сырттың суығын денеге жібермейтіндей болуы керек. […]

Алаштың аяулы азаматы Ермұхан Бекмахановтың жары Халима анамыздың естелігін ұсынып отырмын. Естелікте жарының әлсіз, қорғансыз жағдайға түскенін байқайсыз. Солай бола тұра қиындыққа мойымаған қазақ əйелінің тектілігі де айқын көрініс тапқан: «Ермұханның ісін Республика жоғарғы Сотының төрағасы А.Мамытов қарады. Ол Совет өкіметіне қас пиғылда болып, ұлтшылдық идеяларды насихаттағаны жəне Советке қарсы үгіт жүргізгені үшін, Е.Бекмахановқа РСФСР […]

Баланың тамағы. Баланың жақсы өсуі үшін оның тамағы жақсы болуға тиіс. Тамақ баланың өсуіне қарай өзгеріп отыру керек. Бастапқы кезде балаға ең дұрыс тамақ – ананың сүті. Сүттің ішінде денеге керек заттардың бәрі бар. Ана сүті бала өскен сайын өзгеріп отырады. Ана бір себептерден баласын емізе алмайтын болса, әрине қолдан асырауға тура келеді. Бірақ, емізуге мүмкін […]

Петербордан жоғары Архангельский деген губерне бар. Соның көп жері сазды болып, шөп шықпайды, мүкі шығады. Онда самоиед деген жұрттың күн көретіні бұғының бір түрлі тұқымы. Ол бұғының мүйізі тармақ-тармақ, жалпақ болады. Үлкендігі тайдай, жүні қара бурыл, жасаған сайын ағара-ағара, ақырында ақ боз болып кетеді. Еркегі жыл сайын мүйізін тастайды. Ұрғашысының да мүйізі болады, бірақ еркегінікінен […]

Құрметті оқырмандар! Сайт оқырмандары үшін Алаш ардақтыларының бұған дейін жарияланбай келген немесе көп тарала қоймаған шығармаларын мейлінші жиірек ұсынсам деген ниеттемін. Оның барлығы «Алаштың әлдиі» деп атаған айдарға орналастырылады. Осы жолы халқымыздың руханияты жолында күрескен зиялы Халел Досмұхамедұлының бұдан бір ғасырға жуық уақыт бұрын жазылып, жарыққа шыққан «Оқушының саулығын сақтау» атты кітапшасымен танысып бастасақ деймін.  […]